Ðộng Tiên nằm trên lưng núi đá Chân Quỳ, là thắng cảnh mê hồn nhất trong quần thể hang động vùng ba núi châu đầu - Chân Quỳ, Bạch Mã, núi Tọa, nay thuộc xã Yên Phú, huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang, cách thị xã Tuyên Quang gần 60km.
Chuyện kể rằng, từ xa xưa lắm, mặt trăng ở rất gần trái đất nên trăng tròn vằng vặc làm ngời gương mặt trẻ già. Bỗng đâu một mảnh trăng vỡ rơi vào bầu trời làm ánh trăng nhòa nhạt. Có chàng trai tuấn tú, sức lực phi thường gánh đá ngược sông lên vá lại mặt trăng để trăng ngời ánh bạc. Một lần, chàng trai ngồi nghỉ lấy sức, đã bỏ lại một hòn đá, thành ra núi Tọa. Lần kia, do đòn gánh bị gãy, một hòn đá văng ra thành núi Chân Quỳ. Một lần khác, khi đang tắm suối, bất chợt một nàng tiên ruổi ngựa đi qua, chàng cất tiếng gọi nhờ giúp một tay gánh đá vá trăng; hai người một ngựa, sọt đá sau yên, thúc ngựa bay lên; ngựa hí rền ba tiếng, nhún mình, đâu ngờ đá nặng, bốn vó lún chìm bờ suối; thế là cả người, ngựa hóa đá, thành hòn Bạch Mã bây giờ.
Con đường lên Động Tiên uốn lượn mấy trăm bậc, men theo vách núi đá dẫn du khách lên cao mãi để rồi chợt bắt gặp một cửa hang thật rộng với luồng hơi mát lạnh đang lan tỏa. Ðộng Tiên như một tòa lâu đài do thiên nhiên tác tạo trong lòng núi theo kiến trúc phương Ðông với tiền sảnh, trung đường, hậu tẩm và chỗ độc đáo nhất là giật cấp đi sâu xuống mãi. Tiền sảnh vách hang dát bằng thạch nhũ óng ả với những khối chắc khỏe như những cây cột nửa lộ nửa chìm, với những vách ngăn hờ hững trổ ô cửa sổ, với bức "cửa võng" buông rủ trông mềm mại tưởng như có thể đung đưa trước gió, trang trí cho cửa lớn trung đường. Gian giữa mở ra không gian phóng khoáng, đủ rộng chứa nghìn người, trong không khí tĩnh lặng, mờ ảo, du khách có thể nghe tiếng nước nhỏ giọt tí tách triền miên như tiếng đồng hồ chạy hàng triệu năm để đếm thời gian vĩnh cửu.
Khi du khách đã quen với thứ ánh sáng nửa hư nửa thực, du khách sẽ thấy cả một công trình điêu khắc được sắp đặt tài tình, trau chuốt, tinh xảo, tả thực và trừu tượng: Nơi này là đám mây với những cơn gió. Nơi này là cánh rừng yên ả với những chùm quả mọng triệu năm không rụng cho đàn khỉ chơi trò đuổi bắt không bao giờ mệt mỏi. Nơi này là bà mẹ đang chìa bầu vú căng sữa đợi đàn con ham chơi đâu đó chưa về. Nơi này là các thiếu nữ mơ màng dưới tấm sa-tanh óng mượt và đằng kia, trong khoảng âm u như chốn tĩnh tu, tượng Phật Quan Âm tọa thiền, trầm mặc trên tòa sen tinh khiết bên các vị La Hán để thấu cảm lẽ huyền vi, đằng sau là bầy voi chầu hổ phục thiêm thiếp ngủ....
Quần thể thắng cảnh trên ba núi, ngoài Ðộng Tiên, còn có: động Thiên Ðình, hang Thạch Sanh với nhiều bí ẩn; hang đá vô danh nay được người dân gọi là “Hang Quốc phòng" - ghi dấu một thời hang được coi là nơi cất giấu pháo lớn và đạn pháo trước ngày đi chiến dịch Ðiện Biên Phủ và một động vô danh nhưng hiện nay đã được gọi là "Ðộng người xưa" từ khi các nhà khảo cổ phát hiện ra dấu tích xương cốt hóa thạch người nguyên thủy...